Karmel Maryi Matki Nadziei

[1] PAWEŁ VI, Adhortacja apostolska Marialis cultus, wstęp.

[2] Por. Konstytucja Dogmatyczna o Kościele Lumen Gentium, 68.

[3] Tamże, 66.

[4] Tamże, 67.

[5] PIUS XII, List apostolski Neminem profecto latet, AAS 42 (1950) 390.

[6] Posłanie zaczyna się od słów: In Dominiciana Republica i skierowane jest na ręce kard. Rudolfa Silva Enriguez, legata papieskiego na w/w kongres mariologiczny. Interesujący nas fragment brzmi dosłownie: “Quasi effectus os Nostrum, universis, qui pii peregrini eo confluxerint, praesertim autem Americae Latinae et Dominicianae Reipublicae fidelibus pio pectore ac diserto ore Nostra vota hortatusque significes, quae ex Constitutione dogmatica Oecumenici Concilii Vaticani secundi sententiae Nostrae consona promimus et proferimus: “praxes et exercitia erga Eam (Beatissimam Virginem) saeculorum decursu a magisterio commendata magni faciant” (n.67), inter quae nominatim recensenda putamus Mariale Rosarium et Carmeli Scapularis religiosum usum. Hoc ipsum Scapulare etiam fortia pectora heroum Americae Latinae exornare consueverat, forma scilicet pietatis, quae “sua ipsisus simplicitate, omnium ingenio accommodata, inter Christi fideles cum salutarium fructuum incremento quam latissime pervulgata est” (AAS (1965) 376).

[7] Paolo Vl e il Carmelo, Discorsi e documenti, Firenze 1979, s. 10. Zob. także dekret Św. Kongregacji Obrzędów z okazji koronacji obrazu Matki Bożej Szkaplerznej w Orizabie (Meksyk): Acta Ordinis Carmelitarum Discalceatorum. 10 (1965) 101 – 102. Jako ciekawostkę podaję, że Paweł VI podarował pobłogosławione przez siebie medaliki Matki Bożej Szkaplerznej astronautom amerykańskim, zdobywcom księżyca, którzy przed swym historycznym lotem zwrócili się do Papieża z prośbą o błogosławieństwo. Lot, jak wiemy, nastąpił 16 lipca 1969r., tj. w uroczystość Matki Bożej Szkaplerznej; lądowanie na księżycu natomiast 20 lipca – święto Proroka Eliasza, duchowego Ojca Karmelu (zob. BIELECKI Feliks, Teologiczne uzasadnienie kultu Matki Bożej. Dziewięć przywilejów szkaplerza karmelitańskiego, Lublin 1973 (maszynopis), s. 19).

[8] Por. Marialis cultus, 8. Zob. także: Calendarium Romanum ex decreto sacrosancti Oecumenici Concilii Vaticani Secundi instauratum, auctoritate Pauli pp. VI promulgatum, editio typica, Typis Polyglottis Vaticanis 1969.

[9] Dla przykładu podajemy fragmenty z dwóch przemówień Papieża: “Gdy spoglądam w mą przeszłość, widzę że od samego dzieciństwa żyłem w sąsiedztwie klasztoru karmelitów, w miejscowości naznaczonej życiem, a potem także i śmiercią Sł.B. Ojca Rafała Kalinowskiego, który zmarł jako przeor w Wadowicach” (Rzym, 22.I.1982, podczas wizyty w Kurii Generalnej Karmelitów Bosych: Acta Ordinis Carmelitarum Discalceatorum, 27 (1982) 6. “Przyjmując was dzisiaj i przemawiając do was, mam przed oczyma doświadczenia osobiste z różnych okresów mego życia, w których obecność duchowości karmelitańskiej była bardzo mocna” (Watykan, 4.V.1985, audiencja udzielona dla Kapituły generalnej Karmelitów Bosych: Servitium Informativum Carmelitanum, 18 (1985) 83 – 84).

[10] Odwiedzając dnia 22.IV.1979 r. prowadzony przez karmelitów bosych Papieski Instytut Duchowości – Terezjanum, Ojciec Święty wyznał: “Mogę powiedzieć, że karmelitów bosych znam od dziecka. Urodziłem się bowiem, jak zapewne wiecie, w Wadowicach, gdzie znajduje się słynny wasz klasztor (...). Stąd przyzwyczaiłem się do waszego, tak charakterystycznego i wymownego habitu (po włosku Jan Paweł II wyraził się: vostro abito, cosi caratteristico e particolare”) od pierwszych lat mojego życia. Chodziłem też do kościoła karmelitów, uczestnicząc w liturgii i odprawianych tam nabożeństwach” (Acta Ordinis..., 24 (1979) 5).

[11] W liście apostolskim z dnia 14.IX.1981 r. do kardynała Anastasio Ballestrero, karmelity bosego, arcybiskupa Turynu i ówczesnego Przewodniczącego Konferencji Episkopatu Włoch, Jan Paweł II pisze: Prima a Nostra aetate filios admirabilis Sanctae Teresiae a Jesu – Abulensis virginis et filiae semper Ecclesiae fidelis – tanta quidem necessitudine attigmus ut praestantes eiusdem religiosae communitatis sanctos ac sanctas penitus cognoverimus, singulares praeterea eorum doctrinas et vitas comprehenderimus, Carmelitanam disciplinae spiri-tualis rationem maximi numquam non duxerimus. Idcirco quidem et Tetiarius sodalis Carmelitanus fieri voluimus atque scriptionem ad theologiae lauream illustrandis praeceptis reservare Sancti Joannis a Cruce” (L`Osservatore Romano, 15.X.1981). O związkach Jana Pawła II z Karmelem traktują: FILEK Otto, Ojca świętego Jana Pawła II związki duchowe z Karmelem; w: Nasz Karmel, 6 (1978) nr 2–3, s. 3–7 (przedrukowane w wielu czasopismach zagranicznych); Un hombre con personalidad y historia. Intervista con Boguslao WOŹNICKI, w: Teresa de Jesus, 9 (1984) 10–16; PRAŚKIEWICZ Szczepan, Raphael Kalinowski, Un Saint de la Cite du pape, 1985, s. 56–72; GIL Czesław, Jan Paweł II o Świętych Karmelu, Kraków 1986.

[12] Wizytując 14 grudnia 1986 parafię M.B. Królowej Świata i Matki Karmelu w Torre Spaccata koło Rzymu, Papież powiedział: “Istnieje np. duchowość karmelitańska, posiadająca swój namacalny znak w Szkaplerzu karmelitańskim, który ja noszę od dawna” (L`Osservatore Romano, Visite del Vescovo di Roma, 15–16.12.1986, s. III). W telegramie przysłanym na koronację obrazu M.B. Czerneńskiej Ojciec św. napisał m.in.: “Dziś szczególnie przeżywam zrządzenia Bożej opatrzności, która związała mnie z duchownością karmelitańską (...) Mój pierwszy szkaplerz, któremu pozostałem wierny i który jest moją siłą” (L`Osservatore Romano, wyd. polskie, 1988, nr 7, s. 29).

[13] Została ona opublikowana m.in.w albumie: “Karmelitów Bosych znam od dziecka”. Karmel – Jego święci, życie, charyzmat, zadania i cele w wypowiedziach Ojca Świętego Jana Pawła II, Łódź – Rzym 1988, wyd. II, s.2.

[14] Zob. II. Forum duszpasterskie Krakowskiej Prowincji OCD, Apostolat związany ze szkaplerzem karmelitańskim, Kraków 1998. Liczną literaturę nt. szkaplerza, opublikowaną w ostatnich latach w Polsce, omawia o. Włodzimierz Tochmański, tamże, s. 33–59. Zob. także Polska bibliogra-fia na temat Szkaplerza Karmelitańskiego, Kraków 1998.

[15] Znana średniowieczna sentencja Totus Carmelus Marianus est została przypomniana przez Jana Pawła II w liście Papieża do Karmelitanek Bosych. Zob. L`Osservatore Romano, 20.VI.1982, s. 1.

[16] Reguła “pierwotna” Zakonu Najświętszej Maryi Panny z Góry Karmel, dana przez Św. Alberta patriarchę Jerozolimskiego a zatwierdzona przez papieża Innocentego IV. Tekst polski w: Konstytucje Braci Bosych Zako-nu Najświętszej Maryi Panny z Góry Karmel, Kraków, 1997, s. 21 – 30.

[17] Chodzi tu o eremitów z Góry Karmel w Palestynie z początków XIII wieku, którzy stanowią historyczny początek Zakonu jako takiego. Tradycja karmelitańska, która rozwinęła się głównie w średniowieczu, odwołuje się jednak o wiele wieków wstecz, bo aż do czasów Proroka Eliasza i jego duchownych synów, których karmelici są spadkobiercami. Tradycja ta, podobnie jak i wielu Ojców Kościoła, w obłoku, który na skutek modlitwy Eliasza wzniósł się z morza po latach suszy (zob. 1 Krl 18, 41 – 45), widzi symbol Matki Bożej, która w Chrystusie zesłała nam deszcz łaski. Eliaszowi zaś przypisuje zbudowanie na Górze Karmel świątyni dedykowanej “Pariturae Virgini” – Dziewicy mającej porodzić. Akcenty te reasumuje doskonale przedsoborowa prefacja z Mszy świętej o Matce Bożej Szkaplerznej, która śpiewa m.in.: “...qui per nubem levem, de mari ascendentem, Immaculatam Virginem Mariam beato Eliae Prophetae mirabiliter praesignasti, eique cultum a filiis prophetarum praestari voluisti...” (Proprium Missarum Ordinis Carmelitarum Discalceatorum, Romae MCMXXII, s.74). Maryjna duchowość pierw-szych wieków historii Zakonu doczekała się za naszych dni dogłębnej i krytycznej analizy, przede wszystkim dzięki monumentalnym działom o. Nilo Geagea: Maria, madre e decoro del Carmelo. La pietá Mariana dei Carmelitani durante i primi tre secoli della loro storia (Roma 1988, Institutam Historicum Teresianum, Studia, IV), lub w wersji hiszpańskiej, Maria, Madre y Reina del Carmelo (Burgos 1989); Una devozione ecumenica. La Madonna del Carmine (Roma 1990); La spiritualitá mariana del Carmelo nel suo organico sviluppo (Roma 1997); Testi mariani: Antologia carmelitana sulla B.V. Maria, (Roma 1996). Autor, znany mariolog Zakonu, pragnąc dokonać w duchu posoborowego “aggrornamento” gruntownej rewizji naszej pobożności maryjnej, bazując rzetelnie na źródłach i stosując metodę naukową, dokonuje – jak to napisaliśmy na innym miejscu – “demityzacji tego wszystkiego, co w kulcie maryjnym Karmelitów okazuje się błędne, wypaczone i niewskazane” (por. PRAŚKIEWICZ Szczepan T., Uu importante contributo storico alle relazioni dei Carmelitani con Maria, w: Teresianum, 43, (1992) 224). Równocześnie o. Nilo wskazuje podstawowe cechy maryjnej pobożności pierwszych pokoleń karmelitów i dokumentuje jak przechodziła ona swoją ewolucję, dążąc do ustawicznie pogłębiającej się miłości do Najśw. Dziewicy i – w konsekwencji – do coraz intymniejszej z Nią zażyłości. Wyrażało się to także w tytułach, jakimi Karmelici nazywali Maryję. Początkowo była Ona Patronką (Domina loci); potem, wzrastając w zażyłości, widzieli w Niej Matkę, aby w końcu przyzywać Ją jako Siostrę, tj. jako osobę, z którą zażyłość osiąga taki stopień, że można do niej zwracać się przez “ty” (tamże, str. 223). Szkoda, że płodne pióro o. Dra Mariana Zawady, analizując pierwsze wieki historii Karmelu (w książce Spadkobiercy ognistych rydwanów, Kraków 1998), nie przejęło i nie przeszczepiło na polski grunt tych naukowych osiągnięć. Autor, ignorując publikacje o. Nilo (cytuje tylko jeden drugorzędny artykuł, zniekształcając do tego jego tytuł, Valida (w miejsce validita) dello Scapolare (przypis 56, s. 108), przestawia kolejność maryjnych tytułów Karmelu, przechodząc od Patronki (s. 58), poprzez Siostrę (s. 61), do Matki (s. 102) i Królowej (106). Lepiej przejął i propaguje maryjna duchowość Karmelu o. Jerzy Zieliński, który słusznie przedstawia karmelitańskie doświadczenie Maryi, w jego ewolucji od Patronki, poprzez Matkę i Dziewicę Czystego Serca do Siostry (zob. II. Forum, dz. cyt., s. 23–27).

[18] Wokół postaci Świętego rozwinęła się w ostatnich latach w Karmelu dosyć głośna polemika. Spowodowały ją w pewnym sensie poważne nieścisłości przekazów historycznych. Skutek wszystkiego był taki, że w przeprowadzaniu nakazanej przez sobór i wytyczne Stolicy Apostolskiej reformy kalendarza liturgicznego karmelitów, usunięto z mszału i brewiarza karmelitańskiego jego święto. Fakt ten wywołał w Zakonie wiele dyskusji. Dekretem św. Kongregacji ds. Sakramentów i Kultu Bożego z dnia 22 listopada 1978 r., wpomnienie Świętego zostało przywrócone jako “Memoria ad libitum, in Prov. Anglo – Hibernica vero gradu memoriae obligatoriae” i jest ono obchodzone w dniu 16 maja (zob. Acta ordinis..., 22–23 (1977 – 1978) 32. Z obszernej bibliografii ostatnich lat nt. Szymona Stocka, zasługują na odnotowanie następujące pozycje: Ildefonso DE LA INMACULADA, San Simon Stock, Reinvindicación historica, Valencia 1976; BEDE Edwards, A memoran-dum concerning the celebration of Feast of S.Simon Stock as provincial patron in the English house of the Discalcead Carmelite Anglo–Irish Province, w: Sword, 39 (1979) 34–50. Nie bez znaczenia są też słowa Jana Pawła II do Karmelitów Dawnej Obserwy: “Jesteście rodziną zakonną bardzo dawną. Jesteście związani ze Św. Szymonem Stock, świętym szkaplerza karme-litańskiego, który był wielkim generałem zakonu, pochodzącym z Anglii” (L`Osservatore Romano, 25.IX.1983, s. 2). Zob. także apologię św. Szymona w monumentalnym dziele o. Nilo Geagea, Maria Madre e decoro del Carmelo, Roma 1998, 615-727.

[19] Antyfona maryjna Flos Carmeli, przypisywana Św. Szymonowi Stock, stanowi dziś hymn własny na pierwsze nieszpory z uroczystości Matki Bożej Szkaplerznej (16 lipca) w brewiarzu karmelitów bosych. Pełny tekst hymnu w języku oryginalnym (na podst. Proprium Liturgiae Horarum Ordinis Fratrum Discalceatorum Beatissimae V. Mariae de Monte Carmelo, Romae 1974, s. 36–37) oraz w naszym przekładzie polskim, podajemy w dodatku (s. 23)

[20] Odnośnie do wizji Św. Szymona Stock polecamy monume utalne dzieło Ojca Bartolomeo XIBERTA, De visone Sancti Simonis Stock, Romae 1950, Zob. Wanat J.Benignus, Historia nabożeństwa szkaplerznego w Karmelu, w II Forum, dz. cyt., s. 9.

[21] Problematyce Bulli sobotniej poświęcone jest krytyczne studium ojca Ludovico SAGGI, La `bolla sabattina`, ambiente, testo, tempo, Roma 1967. Polski tekst bulli w miesięczniku Głos Karmelu, rocznik 1951, s. 173; zob. H.M. Esteve – J.M. Guarch, Szkaplerz św. i Bulla Sobotnia a współczesna krytyka, Kraków 1999.

[22] Bullarium carmelitanum cytuje ponadto wiele innych dokumentów papieskich odnośnie do szkaplerza i przywileju sobotniego. Ważniejszymi z nich są: Ex Clementi Sedis Apostolicae Klemensa VII (B.C. II, 47), Provisionis Nostrae Pawła III (B.C. II, 68). Superna dispositione Piusa V (B. C. II, 141), Ut laudes Grzegorza XII (B.C. II, 194), Comissae Nobis Klemensa X (B. C. II, 596) i inne. Zob. także: De Scapularis B.V.M. de Monte Carmeli Leona XIII (AAS, XIX, 554 – 556 lub Acta Leonis XIII, XII, 128), Petis tu quidem a Nobis Piusa XI (AAS 14 (1922) 274), Neminem profecto latet Piusa XII (AAS 42 (1950) 390 – 391), In Dominiciana Republica Pawła VI (AAS 57 (1965) 375 – 377); In questo mese di luglio, Jana Pawła II (Acta OCD, 33 (1988) 31 – 32).

[23] Por. Wanat J. Benignus, dz. cyt., s. 13 – 20; Bractwa Szkaplerzne w Polsce, Kraków 1998.

[24] Por. Życie 36, 6; Droga 13, 3; Twierdza III 1, 3.

[25] Poz. Wanat J. Benignus, dz. cyt., s. 19 – 20.

[26] Zob.: GIL Czesław, Ojciec Rafał Kalinowski, Kraków 1979, s. 71; tenże, Prowadzony ręką Matki, w: Karmel, 3 (1982) 66; PRAŚKIEWICZ Szczepan, Maryja zawsze i we wszystkim. Rola Matki Bożej w życiu Bł. Ojca Rafała Kalinowskiego, w: Homo Dei, 1 (1984) 61– 62.

[27] Por. cytowany wyżej list apostolski Neminem profecto latet.

[28] Cum sacra, quae vocant, scapularia,AS 3 (1910) 22–23.

[29] W rzeczywistości w niektórych językach, np. włoskim, szkaplerz jest powszechnie nazywany “abitino – dosłownie “habitek”, czyli habit (po włosku “abito”) w sensie zdrobniałym. Etymologicznie słowo szkaplerz wywodzi się od łacińskiego scapulae, arum, tzn. plecy.

[30] Neminem profecto (j.w.).

[31] Por. Konstytucja soborowa o liturgii Sacrosanctum Concilium, 60 – 61.

[32] Por. PAWEŁ VI, Konstytucja Apostolska Indulgentiarum doctrina, 16.

[33] Konstytucja Dogmatyczna o Kościele Lumen Gentium, 62.

[34] Tamże, 60.

[35] Tamże, 62.

[36] Neminem...

[37] Tamże.

[38] List 145, W: Św. TERESA OD DZIECIĄTKA JEZUS, Pisma, Kraków 1971, t. I, s. 634.

[39] Neminem...

[40] Zob. L`Osservatore Romano, 13.10.1950, s. 1.

[41] Neminem...

[42] Zob. AAS 51 (1959) 143.

[43] Lumen Gentium, 62.

[44] Rozważanie przed modlitwą “Anioł Pański”, 24.VIII.1988, w: L`Osser-vatore Romano, 25.VII.1988, s. 1

[45] Zobowiązania przyjmujących szkaplerz były początkowo sformułowane następująco: nosić zawsze szkaplerz święty, odmawiać codziennie Małe Oficjum Matce Bożej, zachowywać czystość według swego stanu, pościć w soboty. W późniejszym okresie obowiązki te ograniczyły się do noszenia szkaplerza, odmawiania codziennie jakiejś modlitwy naznaczonej przez kapłana w dniu przyjęcia szkaplerza lub przez spowiednika (np. 3 razy Zdrowaś Maryjo, Pod Twoją Obronę, itp.) i zachowywania czystości według swego stanu. Praktycznie te trzy obowiązki, z zachętą naśladowania cnót Matki Bożej, naznacza się przyjmującym szkaplerz również dzisiaj. Zob. Roman DE LA INMACULADA Roman, Legislación canonica sobre el Escapuario del Carmen. w Revista de Espiritualidad, 10 (1951) 161 – 183; MACHEJEK M., Szkaplerz karmelitański w ujęciu prawnym, w Głos Karmelu, 1951, nr. 7-8, ss. 225-232.

[46] Neminem...

[47] Przemówienie z dnia 12.X.1950 r. (cytowane wyżej, nota 40).

[48] II, obsequium VI.

[49] Por. Sacrosanctum Concilium, 60 – 61.

[50] Droga, 13, 3.

[51] Neminem...

[52] Lumen Gentium, 64.

[53] Por. Dekret o odnowie życia zakonnego Perfectae caritatis, 17.

[54] Spośród jakże licznych wypowiedzi tych wielkich papieży naszych dni przypomnijmy tylko adhorację apostolską Evangelica testificatio Pawła VI, nr 22 oraz list Jana Pawła II do Wikariusza Miasta Rzymu, kardynała Ugo Poletti, w sprawie noszenia stroju duchownego przez kler rzymski (L`Osservatore Romano, 15.X.1982, s. 1).

[55] Pius XII wyraził się dosłownie: “Szkaplerz jest to w istocie pewnego rodzaju habit. Ten kto go przyjmuje, przez jego obłóczyny włączony zostaje mniej lub więcej intymnie do Zakonu karmelitańskiego. Ten kto go nosi, przyznaje się otwarcie, iż przynależy do Najświętszej Maryi Panny” (Przemówienie z dnia 12.X. 1950 r., j.w.).

[56] Por. SAGGI Ludovico, Lo scapolare del carmine oggi, w Maria mistero di grazia, Roma 1974, s. 225.

[57]WIDER Dominik, Aktualność duchowości karmelitańskiej dla współczesnego człowiek, w Karmel, 3 (1983) 44. Zobacz także cykl rozważań szkaplerznych Ojca Dominika w Karmel, 2 (1985) 3–26.

[58] Reguła, Konstytucje, Przepisy wykonawcze Zakonu Braci Bosych Najświętszej Maryi Panny z Góry Karmel, Kraków 1997, Przepisy nr 11. Zob. także Konstytucje nr 49. Przepisy, nr 13, 41. Wymowne w tym kontekście jawią się słowa posoborowych Konstytucje Karmelitów Dawnej Obserwy, które reasumują doktrynę o szkaplerzu w sposób następujący: “Jako habit Zakonu poświęconego Maryi i jako sakramentalium Kościoła, szkaplerz jest bardzo wymownym symbolem wyrażającym zarówno nasze nabożeństwo do Matki Bożej jak i przynależność wiernych do Rodziny Karmelitańskiej – przywołuje nam on ustawicznie na myśl cnoty Maryi, w które mamy się przyoblec, szczególnie zaś Jej intymne zjednoczenie z Bogiem i Jej pokorną służbę braciom” (Constitutiones Ordinis Fratrum B.V. Mariae de Monte Carmelo, a Capitulo Generali Romae celebrato anno 1971  approbatae, nr 70).

[59] Przed reformą liturgiczną werset ten brzmiał: da privilegia.